ODRŽANA IX STRUČNA EKSKURZIJA “ISTRAŽUJEMO BiH”

“Svakome bi trebalo odrediti da putuje s vremena na vrijeme. Čak i više: da nikada ne zastane duže nego što je neophodno. Čovjek nije drvo, i vezanost je njegova nesreća, oduzima mu hrabrost, umanjuje sigurnost. Vežući se za jedno mjesto, čovjek prihvata sve uslove, čak i nepovoljne, i sam sebe plaši neizvješnošću koja ga čeka. Promjena mu liči na napuštanje, na gubitak uloženog, neko drugi će zaposjesti njegov osvojeni prostor, i on će počinjati iznova. Ukopavanje je prvi početak starenja, jer je čovjek mlad sve dok se ne boji da započinje. Ostajući, čovjek trpi ili napada. Odlazeći čuva slobodu, spreman je da promijeni mjesto i nametnute uslove.”

– Meša Selimović

Tridesetak prosvjetnih radnika i radnica osnovnih i srednjih škola Tuzlanskog kantona bili su u prilici da učestvuju u devetoj stručnoj ekskurziji “Istražujemo BiH” koja se realizovala na području Bijeljine i Brčkog u subotu, 10.10.2020. godine u organizaciji Međunarodnog udruženja “Interaktivne otvorene škole” (MIOS Tuzla) i JU Zavoda za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa TK.

Prva posjećena lokacija bila je Muzej Semberije smješten u najstarijoj zgradi u Bijeljini.

“Vrijeme austro-ugarske okupacije je vrijeme preporoda Bijeljine kada ona počinje da dobija obrise savremenog grada. Grade se škole, džamije, crkve i austrougarska vlast donosi u Bijeljinu evropski stil života.” – navodi Mila Stanojević, kustos Muzeja Semberije.

Muzej posjeduje četiri izložbene sale u kojima su smještene stalne muzejske postavke arheološke zbirke, izložbu starih fotografija Bijeljine, tradicionalnu izložbu Majske smotre, Višnjićevih dana, Pantelinskih dana u Bijeljini, te etnološku izložbu koja obuhvata predmete vezane za narodni život sela Semberije i starogradsku kulturu Bijeljine koja je ovaj put privukla najveću pažnju učesnika/ca ekskurzije.

Glavni imam Medžlisa Islamske zajednice Bijeljina Samir ef. Camić ljubazno je dočekao grupu ispred Sultan Sulejmanove Atik džamije u Bijeljini.

“Sama činjenica da sam tokom života proputovao Evropom i jednim dijelom Azije, išao sam i na Hadž govori o tome koliko je važno kada u jednom mjestu postoji nešto s čime se ljudi identifikuju. Po mom povratku u Bijeljinu 2001. godine počeo sam istraživati i pronašao sam da je postojala jedna razglednica sa pet vjerskih objekata u Bijeljini. Vidite, mali je ovo gradić naspram velikih gradova kao što je Tuzla, Zenica ili Sarajevo, ali u ovom gradu je, dakle, postojalo 5 različitih vjerskih objekata – Sultan Sulejmanova džamija, Srpska Pravoslavna crkva, Katolička crkva, Njemačka Evangelistička crkva u jednom selu nadomak Bijeljine gdje su živjeli Nijemci i Sinagoga koja nije preživjela Drugi svjetski rat, ali je preživjela ta razglednica. Prilikom bratimljenja gradova Bijeljine i Lagenhagena kod Hanovera mi smo upravo ciljano odabrali taj poklon uveličane razglednice na kojoj smo napisali posvetu na njemačkom jeziku. Mi smo time pokazali kakvu Bijeljinu želimo, odnosno kakvu Bosnu i Hercegovinu želimo. Ne može ona biti ni tvoja, ni moja, ona je naša sa svim svojim vrijednostima, svim vjerskim objektima.” – istakao je ef. Camić.

Atik-džamija je najstarija džamija u Bijeljini, a budući da se u pisanim izvorima o njoj spominje ime tadašnjeg vladara, sultana Sulejmana Veličanstvenog, po njemu je i nazvana “Carska džamija”. Sagrađena je između 1520. i 1566. godine. Do početka Drugog svjetskog rata je postojalo staro mezarje uz Atik džamiju, kasnije je tadašnja vlast zabranila pokopavanje uz džamiju, a tada je dio nišana prenesen na periferiju grada, a dio je utonuo. Na širem prostoru mezarja su nakon Drugog svjetskog rata sagrađeni novi objekti. Prilikom nivelacije džamijskog harema pred početak Drugog svjetskog rata su nišani, od koji su mnogi imali natpise, zatrpani ili uništeni. Mali dio je preostalo na južnoj strani džamije. Više puta tokom istorije je rušena, a zadnji put 13. marta 1993. godine.

Džamija, odnosno njeno mjesto i ostaci graditeljske cjeline, je od strane državne Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika proglašena nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.

Na svega nekoliko koraka od Atik džamije nalazi se Manastir Svetog Vasilija Ostroškog. Gradnja ovog manastira trajala je od 1996. do 2001. godine. Prilikom osvećenja manastira 11. maja 2001. godine služilo je 19 arhijereja Srpske Pravoslavne Crkve. Manastir je ujedno i privremeno sjedište Eparhije Zvorničko-tuzlanske. Pored hrama koji se nalazi u sredini cijelog kompleksa izgrađena je i zgrada administrativnog sjedišta Eparhije sa bibliotekom. Tu su nas dočekali protosinđel Danilo Gavranović, zajedno sa sveštenicima koji su nam poželjeli dobrodošlicu i prenijeli blagoslov Episkopa Zvorničko-tuzlanskog g. Fotija.

Biblioteka je smještena u zgradi Episkopske rezidencije, u kompleksu Manastira Svetog Vasilija Ostroškog, koja broji preko 30.000 naslova. Biblioteka je otvorena 2016. godine i svojim otvaranjem je postala prva crkvena biblioteka u BiH koja je otvorena za građanstvo i dostupna svima koji žele da čitaju i da se bave naukom.

“Biblioteka je svoj fond gradila vremenom najviše preko poklona i episkopskih legata, tj. episkopskih biblioteka koje su uključivane i nju samu. Sam rad biblioteke možemo pratiti s kraja XIX vijeka i dolaskom na tron Episkopa Nikolaja Mandića koji je bio Episkop u Tuzli i te knjige su pripadale crkvenom sudu Mitropolije Zvorničko-tuzlanske. Najstariji popis koji posjedujemo datira pred početak Prvog svjetskog rata, a kasniji popisi nakon Drugog svjetskog rata su detaljniji i pokazuju kako je rastao broj knjiga. 2010. godine je opremljen ovaj prostor mobilijarom i policama i započeo je proces evidencije knjiga, dok je 2014. godine počela izrada elektronskog kataloga.” – navodi đakon Nemanja Erak.

U fundusu biblioteke nalaze se izdanja koja datiraju iz XV vijeka, i to je pravo kulturno blago Bosne i Hercegovine. Najstarija knjiga koja se ovdje nalazi štampana jeste zbornik Oktoih Božidara Vukovića iz 1536. godine štampan u Veneciji, a najstarija rukopisna knjiga je iz XIV vijeka. Tokom dugog niza godina formirana je posebna zbirka u kojoj se nalaze rukopisne knjige, knjige starog srpskog štamparstva i druge stare štampane knjige. Ova zbirka broji oko 1.100 do sada zavedenih knjiga, iz perioda od XV do XIX vijeka. U biblioteci Eparhije Zvorničko-tuzlanske čuva se ukupno šest rukopisnih knjiga, a najstarija je Oktoih petoglasnik, koji je nastao u prvoj polovini XV vijeka. U njemu se nalazi zapis: „Ova knjiga Vuka Popova da mu je čestita”, za koji nije poznato kada je nastao.

Neke od rijetkih knjiga iz XV vijeka bile su iznešene i postavljene na stolove kako bismo ih mogli izbliza pogledati, dodirnuti ili osjetiti njihov miris i istoriju koju u sebi nose. Bilo je to izuzetno iskustvo i zahvalni za ukazanu čast, uputili smo se prema manastiru.

Unutrašnjost manastira živopisao je Dragan Marunić iz Beograda, o čemu svjedoči i natpis u priprati hrama sa sjeverne strane. Cijelim kompleksom dominira zvonik čija je visina 37 metara. U manastirskom hramu nalaze se: kopija ikone Bogorodice Trojeručice – dar manastira Hilandara; pokrov sa moštiju Svetog Vasilija Ostroškog; čestica moštiju Prepodobnog Sisoja Velikog i čestice moštiju prepodobnih otaca Kijevsko-pečerske lavre.

“Manastir je ženski, bogosluženja se u njemu odvijaju svakodnevno. Jedan manastirski dan izgleda tako da ujutru u 5 sati počinje jutarnje bogosluženje, a u nastavku se svaki dan služi liturgija i sve završava negdje oko 8 časova. Monahinje koje ovdje žive imaju svoja svakodnevna poslušanja. Bave se prevodilačkim radom, priređivanjem raznoraznih knjiga. Posjedujemo bogatu izdavačku djelatnost od koje je jedan dio rad naših sestara u manastiru. Uveče je večernje bogosluženje i tako otprilike izgleda jedan manastirski dan. ” – objasnio je protosinđel Danilo Gavranović.

Lijepo i sunčano vrijeme smo iskoristili za posjetu Etno selu Stanišići nadomak Bijeljine za odmor uz kafu i fotografisanje. Na trećem kilometru od Bijeljine prema Pavlovića mostu, u srcu semberske ravnice, na površini od petnaest hektara, porodica Stanišić je izgradila Etno Selo Stanišići sa dvadesetak autentičnih drvenih kuća, mljekarom, vodenicom, kovačnicom, ambarom za žito, starim kućama i velikom gostinskom kućom, koji su prenijeti iz sela u opštini Vareš i sela sa planina Zvijezde i Romanije, iz susjednih opština.

Azizija džamija u Brezovom Polju je bosanskohercegovački arhitektonski unikat. Njen značaj potvrđen je još 1976. godine, kada je proglašena nacionalnim spomenikom, a Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH svojom odlukom svrstala je Aziziju džamiju među najmonumentalnije objekte islamske arhitekture u ovoj zemlji. Azizija je jedina džamija u BiH koja je izgrađena pod uticajem Osmanskog baroka, nad čijim centralnim dijelom je smještena kupola koja leži na osmougaonom tamburu sa natkrivenim sofama i kamenom munarom.

Odmor nakon obilaska i pauzu za ručak, prosvjetni radnici/e su potražili/e u restoranu Grand hotela “Posavina” koji se nalazi u centru grada, pored Vijećnice i predstavlja prvi hotel u Brčkom, sagrađen davne 1891. godine u austro-ugarskom stilu. U toku prošlog rata je bio potpuno uništen čime je stogodišnja tradicija hotelijerstva bila prekinuta. Zgrada je renovirana i ponovo adaptirana 2001. godine. Sada, Grand hotel “Posavina” predstavlja spoj stare arhitekture i modernog dizajna koji će zadovoljiti zahtjeve onih koji se odluče za posjetu.

Gradnja hrama Uspenja Presvete Bogorodice u Brčkom počela je 1968. godine, završena 1971. godine, a hram je osveštao 29. septembra iste godine Episkop Zvorničko-tuzlanski Longin Tomić.

“Prva crkva je sagrađena 1839. godine. Nedaleko odavdje, prekoputa hrama prema predanju postojala je crkveno-školska opština. To je bila jedna drvena zgrada sa dvije prostorije, u jednoj se obavljalo bogosluženje a u drugoj se učila pismenost, crtanje – znači klasičan oblik prve škole. Sveštenik je dolazio iz obližnjih sela i tu vršio bogosluženje.” – naveo je sveštenik Željko Matić.

Nakon brvnare sagrađen je 1874. godine novi hram od čvrstog materijala. U hramu su bili mnogobrojni vrijedni sveti predmeti, a najvrijednije su bile ikone na ikonostasu poznatog slikara Paje Jovanovića. Hram je 1941. godine zapaljen. Naredne, 1942. godine u proljeće po naredbi lokalnog Nijemca Libmana hram je u potpunosti miniran i srušen. O ovom hramu sačuvana je povelja koja je bila položena u njegove temelje. Na mjestu ovoga hrama nalazi se spomenik koji svjedoči o njegovom postojanju.

Atik džamija se nalazi pored ušća Brke u Savu, uz glavni put pa se putnici i prolaznici letimičnim pogledom mogu uvjeriti u njenu skladnu arhitekturu. Već po samom imenu “atik”, što na turskom jeziku znači stara, riječ je o najstarijoj džamiji u Brčkom. Još 1600. godine za potrebe građana i nefera-vojnika brčanske utvrde, podignuta je mala drvena džamija. Kako je naselje raslo tako se i džamija stalno proširivala i obnavljala.

“Svaki objekat je ljepši koji u blizini ima rijeku. Mi, hvala Bogu, imamo rijeku Savu pa ona čini ovaj naš objekat posebno lijepim. Zato se ona i zove Savska džamija, a u narodu poznata kao “atik” što znači “stara”. Ona je prva ovdje na ovom lokalitetu sagrađena. Ona je doživjela nekoliko rekonstrukcija, a u ovom obliku u kojem je danas zaslužna je austrougarska arhitektura, oni su je projektovali na nova.” – dodaje Emir ef. Hasanović.

Stručna ekskurzija završila se posjetom najmonumentalnijoj očuvanoj kuli iz Osmanskog perioda koja se nalazi u naselju Bijela nadomak Brčkog.

“Bila je u vlasništvu Gradaščevića, kapetanske i begovske porodice koji su imali svoju utvrdu i kulu u Gradačcu koji su bili vlasnici gotovo cijele Posavine. Jedan od ogranaka Gradaščevića bio je vlasnik Bijele, Skakave, Dubrave i okolnih sela sa katoličkim stanovništvom. Ova kula je bila opasana bedemom visokim nekoliko metara unutar kojeg se nalazila “čardaklija”, kuća za stanovanje i niz pomoćnih objekata za poslugu.” – naveo je Rusmir Đedović, stručni saradnik za prirodno i etnološko naslijeđe.

U Bosni i Hercegovini u prošlosti je bilo oko 300 kula, danas ih je malo preostalo, a posebno su rijetke su one koje su obnovljene poput ove u Bijeloj, koja je 2004. godine stavljena na listu nacionalnih spomenika BIH, a 2018. je konačno i obnovljena.

MIOS Tuzla se zahvaljuje partnerima, prosvjetnim radnicima/ama i predstavnicima kulturnih i vjerskih institucija Bijeljine i Brčkog na dočeku i gostoprimstvu bez čije stručne podrške realizacija ove stručne ekskurzije ne bi bila moguća.

Ovdje možete pogledati GALERIJU FOTOGRAFIJA.